Nikolai van der Heyde - Transgenerationeel Ontworteld

Wie:  Nikolai van der Heyde (23 januari 1936 – Laren 6 augustus 2020)

Geboren:  Leeuwarden, Nederland

ROOTS

Nikolai, mijn vader, had een rijke mix aan roots. Zijn vader Bartle was een Indische Nederlander, die na de oorlog als inspecteur werkte bij het coprafonds in Makassar (het huidige Celebes). Bartle hield van Indië, maar de bloedige opstanden tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd dwongen hem eind 1946 berooid terug te keren naar Nederland. In Leeuwarden vond hij werk in een machinefabriek voor zuivel waar hij tot zijn overlijden op zestigjarige leeftijd bleef. Zijn geliefde Indië heeft hij nooit meer teruggezien.

Aan moeders kant was Nikolai’s overgrootvader een vrijgekochte slaaf uit het tsaristische Rusland. Na zijn vrijlating werkte hij als trekschuitjager langs de Wolga en spaarde genoeg geld om een huis te bouwen. In de tuin groef hij een eenvoudige aarden hut, waar hij samen met zijn vrouw Anna zwavelhoudende lucifers begon te maken. Wat begon als een kleinschalige productie groeide uit tot een imperium. Maar met de Russische Revolutie verloor de familie alles, en Nikolai’s moeder Lydia moest met haar familie vluchten naar Parijs. Daar ontmoette ze Bartle, die verlof had uit Indië.

Bij hun huwelijk sloeg Lydia een bontjas, een geschenk van haar broer, af; ze zouden zich immers in Indië vestigen. Door de onafhankelijkheid van Indonesië werd dat uiteindelijk Leeuwarden. Friesland was lastig voor Lydia. Bij aankomst werd ze bekogeld met sneeuwballen waarin stenen waren verstopt, omdat ze buitenlands was. Haar Parijse kleding was te chic voor Leeuwarden, waar ze bovendien werd uitgelachen omdat ze rode nagellak droeg – men zei dat ze haar vingers in de jam had gestopt. Het feit dat ze omarmd met Bartle over straat liep, zoals ze in Parijs deden, werd als schandalig ervaren.

NIKOLAI

Toen Nikolai werd geboren, sprak zijn moeder nog weinig Nederlands en voornamelijk Russisch. Hij groeide daarom op met Russisch, Nederlands en later ook Frans, dankzij de zomers die hij doorbracht in Montparnasse, Parijs, bij zijn Russische familie. Daarnaast bezocht hij Franse zomerkampen voor Russische vluchtelingen, waar hij zowel zijn Russisch als zijn Frans verder ontwikkelde.

Op school presteerde hij goed, maar hij had één grote droom: reizen. Vooral naar New York, om de Jazzmuzikanten live te zien spelen. Hij maakte een afspraak met zijn vader: als hij zijn school afmaakte, mocht hij daarna reizen. Maar na school wachtte eerst het leger, waar hij dankzij zijn Russisch in een speciaal diplomatenklasje terechtkwam. In het context van de Koude Oorlog kreeg hij de taak om zijn landgenoten te leren “hoe Russen denken.” Nikolai genoot van deze rol en bedacht de meest creatieve, fictieve “Russische” gebruiken om zijn kameraden te onderwijzen.

Na zijn diensttijd ging hij eindelijk naar Amerika, om zijn droom te bekostigen werkte hij op de Holland-Amerika Lijn, zodat hij in New York jazzpianisten kon horen spelen. Daarna woonde hij een tijd in Parijs, waar hij de 'Herald Tribune' verkocht en stiekem pikante ansichtkaarten verhandelde. In die tijd werd zijn interesse in de Franse cinema gewekt.

Tijdens een zwerftocht in Zweden ontmoette hij een Zweeds meisje [de moeder van mijn halfzus], met wie hij trouwde. Hij vestigde zich in Amsterdam en begon een studie aan de pas geopende filmacademie. Zijn Russische afkomst bleef een inspiratiebron in zijn werk; in veel van zijn films is een vleugje Rusland te herkennen.

IDENTITEIT

Mijn vader voelde zich geen Nederlander. Zo sprak hij, wanneer we op vakantie Nederlanders tegenkwamen, Russisch tegen mij. Maar het tsaristische Rusland, de wereld van zijn moeder, en Indië, de wereld van zijn vader, bestonden ook niet meer. Hij was niet ontworteld; ik denk dat hij eerder geen wortels had.

‘Transgenerationeel Trauma’ verwijst naar psychisch letsel dat wordt veroorzaakt door schokkende ervaringen van een vorige generatie - ik ken mensen met Nederlands-Indische roots die hiervoor bij het Sinai Centrum worden behandeld. Maar misschien was mijn vader eerder Transgenerationeel Ontworteld; gevangen in de verhalen en verliezen van zijn afkomst. En als tweede generatie ben ik dat misschien ook wel.

Kleurfoto's: Thomas Minczeski

#Zwerfkeien #Identiteit #Transgenerationeel #Cultuur #Inspiratie #PersoonlijkVerhaal #FamilieGeschiedenis #Erfgoed #VerhalenVertellen #Wereldburger #Transgenerationeel